Petrus (I)
Oktober 1584 was een cruciale periode in de geschiedenis van Antwerpen. De stad was in oorlog met de Spaanse koning en werd omsingeld door soldaten. Om het beschikbare voedsel over de aanwezige monden te verdelen, besliste het college een ‘graan- en volkstelling’ te houden. Klerken gingen op pad en noteerden huis na huis alle gegevens. Het resultaat werd later ingebonden en bleef bewaard in het stadsarchief. 1
Uit zijn stamboomonderzoek blijkt dat hij geboren zou zijn in Gulik/Jülich (uit het gelijknamige hertogdom), een vestigstad gelegen aan de Roer (nu Noordrijn-Westfalen in Duitsland) waar in die tijd de Gelderse Oorlogen woedden, die uiteindelijk in het voordeel van Karel V beslecht werden. Karel V voegde Gulik echter niet toe aan de Zeventien Provinciën, hoewel er ook Diets werd gesproken.
De oudste gegevens die we publiekelijk konden vinden over Petrus Hens(sens) is in de Wijkboeken van 1584-1585. Hij heeft het hertogdom Gulik vermoedelijk verlaten wegens de onstabiele geopolitieke situatie die het land omringde. Hij zou zich ca. 1570 in Antwerpen gevestigd hebben. Hij werd er poorter, brouwer en later zelfs dijkgraaf van de Oosterweel (waarvan hij grootgrondbezitter was).
Peter was toen nog geen eigenaar van zijn eigen brouwerij. Hij verwierf in de Nieuwstad brouwerij “de Gecroonde Leeuw” nadat hij het eerst huurde van de eigenaar Van Dousborch (ofwel familie Van Duysburch) en van Houte.
22 van de 34 “dure” eigendommen vindt men in een huizentelling van 1584 onder het 2de vendel. In de jaren 1549-1553 werd dit deel van de 13de wijk door Gilbert van Schoonbeke geürbaniseerd2. Het zal geen verwondering wekken dat 16 daarvan brouwerijen zijn, gelegen in de Adriaan Brouwerstraat en op de Brouwersvliet. Hier bevinden zich 9 van de duurste panden van de hele 13de wijk. In looprichting zijn het stuk voor stuk brouwerijen: de Keizerskroon, het Varken, In de Berrie, Hemelrijk, de Gulden Engel, Rozenhoed, het Fortuin, de Gekroonde Leeuw en de Bonte Mantel. De Rozenhoed (XIII-434) en de Bonte Mantel (XIII-438) hebben een huurwaarde van 350 gulden of een marktwaarde van 5.600 gulden. De andere worden gequoteerd op 250 gulden (4.000 gulden marktwaarde).3
Brouwers hadden veel macht en invloed, en de bloeiende brouwerijen op het platteland waren niet naar de zin van de stad die de buitenbrouwers vergeefs restricties trachtte op te leggen tot het Beleg van Deurne (waarbij de dorpen werden verwoest). Daarna pas steeg het belang van de Antwerpse (Nieuwstad)brouwers.
Zoals gebruikelijk was in de 16e, 17e en 18e eeuw werd bier meestal in de winter gebrouwen, omdat bij warm weer het gistingsproces moeilijker onder controle kon gehouden worden, waardoor dus het brouwen werd bemoeilijkt. In de zomer concentreerde men zich dus op de landbouwactiviteit4; dus bedachten we dat Petrus Henssens ook buiten de stad over een boerderij moest beschikken. Omdat de familie Vlam in Deurne begraven lag, werd eerst die piste onderzocht. En ja,
Petrus Henssens(I) kocht in Deurne inderdaad een domein van 20 bunders groot met daarop een hoeve genoemd “Steenen Camer”. Zie verder in dit document.
Daarnaast bezat Petrus Henssens (I) grote stukken land in Oosterweel. Als grootgrondbezitter werd hij daarom aangesteld tot “dijkgraaf van Oosterweel”. Het onderhoud van de dijken aldaar werd zijn verantwoordelijkheid.
Hij huwde drie maal:
- in 1585 met Elisabeth Snavels: zij overleed in 1591 toen ze bevallen was van haar eerste zoon Peter (II). Eerder waren Elisabeth en Susanna geboren.
- tussen 1592 en 1594 met Elisabeth Vervoort. Zij overleed mogelijk eveneens na de bevalling van hun zoon Jan.
- in 1596 met Maria Smits, met wie er nog zes kinderen volgden.
Petrus Henssens kreeg een zerksteen in de Sint-Walburga (zie inzet), nabij de kapel van de H. Anna (uitbouw aan de rechterzijde van de kerk):
Peter is begraven op 5 april 1623. Zijn eerste vrouw Elisabeth Snavels lag er reeds sinds 14 juni 1591, en zijn tweede vrouw Elisabeth Vervoort sinds 16 september 1595. (tussen 1580 en 1635 zijn helaas geen akten beschikbaar)
- begraafakte Maria Smits, derde echtgenote van Petrus (I) en stiefmoeder van Petrus (II)
10 januari 1642 Sint-Walburgaparochie
Maria, vidua Petrus Henssens de oude, woonde int Kipdorp, begraven in ons kerck (Sint-Walburga)
Of Maria bij haar man werd bijgezet, wordt niet vermeld, maar we kunnen ervan uitgaan dat dit het geval was.
Petrus (II)
Hij nam al snel het ambacht over van zijn vader en zou zich opwerken tot deken van de bierbrouwers. De gilde vergaderde in het Waterhuis, dat op enkele panden na naast zijn brouwerij, Gecroonde Leeuw, lag.
In 1618 trouwde hij met Joanna vander Heyden (zij is overleden na 1649). De oudste van zeven kinderen heette alweer Peter (III).
Petrus (II) Henssens, dooppeter van Sebastianus de Vlamme, die de brouwerij en de hoeve van zijn vader overnam, verwierf de mouterij Sint-Jan; de mouterij werd eertijds afgesplitst van brouwerij “Den Bonten Mantel” en verkocht.
Daarnaast verwierf Peter ook nog een goed in Deurne. Dit wordt uitgelegd door J.B. Stockmans in “De Geschiedenis van Deurne en Borgerhout” (anno 1900):
Wat we nog weten is dat jonker Michiel Peeters (zie later Maria de Vlam, dochter van Sebastianus) het goed erft nadat zijn vader het heeft aangekocht, en hij koopt zelf nog aanliggende gronden aan van Deurne, en verbouwt het huis van plaisantie verder tot een fraai kasteel.
Tijdens de Eerste Wereldoorlog hebben de Duitse bezetters de gebouwen met de grond gelijkgemaakt voor de uitbouw van een vliegbasis. Het verdwenen landgoed geeft nu toegang tot de huidige luchthaven. Helaas bestaan er alleen een paar foto’s van de hoeve zelf, en hebben we (alsnog) geen idee hoe het kasteel er uit zag.
- begraafakte Petrus Henssens (II) 8 april 1639
8 april 1639 St Walburgakerk
Petrus Henssens brouwer inden gecroonde leeuw sepultus vesperi exequie facte 13. Chorale
Peter Henssens (II) wordt aan het begin van de avond ca. 17u begraven op 13-04-1639 in het koor van de Sint-Walburgiskerk
Helaas komt er geen beschrijving voor van een grafzerk of epitaaf in de Graf- en gedenkschriften van uitgeverij Buschmann5.
Drie halfbroers van Petrus (II), zonen van Maria Smits, worden eveneens in het koor van de Sint-Walburga begraven. Isaac Henssens, zoon van Petrus (I) en Maria Smits, ongehuwd (‘jongman’), werd ’s avonds begraven in de St-Walburgakerk op 24 mei 1655. Hij woonde op de Ossenmarkt. Sieur David Henssens, zoon van Petrus (I) en Maria Smits, ongehuwd, werd begraven op 10 september 1657. Hij woonde in een pand, genoemd “Magermansvliet”. Hij werd begraven in het koor van de kerk. Sieur Abraham Henssens, zoon van Petrus (I) en Maria Smits, ongehuwd, woonde in de HH. Geeststraat (OLV parochie, tegenover Plantijn Moretus) maar werd begraven in de St Walburgakerk.
- Wijkboeken Ketgen Felixarchief: Kadastrale ligger van Antwerpen (1584-1585) proeve van reconstructie op de vooravond van de scheiding der Nederlanden. In dit werk worden per straat en per huis, de eigenaar, de huurder, telkens met hun beroep, de waarde van het pand, de verschuldigde belastingen en tenslotte de religieuze overtuiging van de bewoners gegeven. Auteur: Degueldre, Gilberte ↩︎
- Hugo Soly, Urbanisme en kapitalisme te Antwerpen in de 16de eeuw; de stedebouwkundige en industriële ondernemingen van Gilbert van Schoonbeke, [Brussel], 1977, p. 195 e.v. ↩︎
- Felixarchief Wijkboeken, de 13de wijk maakte deel uit van de Sint-Walburgaparochie ↩︎
- VERDONCK G., Verdwenen brouwerijen in en rond Antwerpen, Leuven, 1994, p. 8 ↩︎
- Verzameling der Graf- en gedenkschriften van de provincie Antwerpen, drukkerij Buschmann, auteur J.-B. Vander Straelen, 1863 ↩︎
De nakomelingen van Petrus (II) en zijn echtgenote Joanna van der Heyden, o.a. Petrus (III), diens Jan Carlo Henssens en kinderen zouden hun laatste rustplaats krijgen op prominente plaatsen in de OLV-kathedraal. Het koppel Peter Henssens ligt begraven voor de Schrijnwerkerskapel, vandaag Kapel van de heilige Vincentius à Paolo.
Joanna vander Heyden is de dochter van Jacques vander Heyden, erfmunter, en de zus van Peter vander Heyden (+1645); deze Peter trouwde met Clara Cornelis (zie een link met Maria Goyvaertsen van den Graeff X Herman Cornelis; de familie Goijvaertsen van den Graeff speelde een rol in het leven van Maria de Vlam, dochter van Sebastianus.)
De oudste zus van Peter (II), Elisabeth trouwde met Jan de Letter, muntmeester-generaal en aalmoezenier van Antwerpen, zoon van handelaar en muntmeester-generaal en koopman Cornelis de Letter en Catharina Wery. Hun archieven bevinden zich bij de families de Bergeyck. De families de Letter vonden hun graf in de Sint-Andrieskerk.
Peter (III) was geboren in 1626 en overleed in 1675. Hij werd de eerste erfmunter in de familie Henssens, een functie die door zijn grootoom Jacques vander Heyden werd overgedragen. In 1668 komen in processtukken de erfgenamen van Peter (II) ter sprake met een vraag aan de brouwersnatie en de stad om de brouwerij te mogen uitbreiden met de mouterij Sint-Jan in de Brouwersstraat; na heftige tegenstand van de andere brouwerijen, en verwijzend naar het “contract Van Schoonbeke”, ging de uitbreiding niet door. De “(Ge)Croonde Leeuw” bestond nog in 1677 (toen Petrus (III) reeds was overleden): toen werd brouwersgeld (hoofdgeld) betaald met de tewerkstelling van drie mannen en drie vrouwen.
Hun zoon Jan Carlo, Spanjehandelaar en erfmunter, verbond zijn naam aan de familie Soolmaeker. Het koppel Henssens liggen begraven in de OLV-kathedraal binnen de voormalige Besnijdeniskapel, vandaag Kapel van Sint-Antonius van Padua.
Deze familie, onder zoon Jan Pedro, koopman en bankier, werd in 1740 in de adelstand verheven, en veranderde haar naam in d’Henssens. Jan Pedro Henssens woonde in 1738 met zijn gezin in het pand “Drij Swaentiens” op de Sint-Jacobsmarkt. De nazaten zetten zich voort in de families de Caters en de Knijff in Brussel.