In het onderzoek door Wim N. Koningstein (2017) werd al gewag gemaakt van de mogelijkheid dat Spaanse soldaten nakomelingen kregen onder de lokale Antwerpse bevolking . Een DNA-test zou kunnen uitwijzen of een Spaanse soldaat aan de oorsprong van de familie DE VLAM lag; voorlopig is nog niemand bij de familie bekend die een DNA-test over zijn of haar afkomst heeft laten uitvoeren, laat staan dat Spaans DNA zou zijn teruggevonden. Wetenschappelijk onderzoek heeft ondertussen uitgewezen dat kinderen, verwekt door Spaanse soldaten tijdens het Ancien Regime, zelden gebeurde. Het is bijna enkel in de doopregisters van de kapel van de citadel (Zuidkasteel) en van de nabijgelegen Sint-Joriskerk dat men namen terugvindt van kinderen waarvan de vader een (Spaans) militair was, maar wiens naam heel dikwijls niet vermeld werd. Dient hierbij op te merken dat de meeste ‘Spaanse’ soldaten geen Spanjaarden waren, maar huurlingen van andere of eigen regio die onder het Spaanse gezag in dienst stonden. Enkel de officieren en onderofficieren waren Spaanse onderdanen, en zij hadden meestal hun eigen gezin overgebracht uit Spanje.
Nog volgens Wim N. Koningstein werd geopperd dat de naam “Vlam” kon worden afgeleid van “Vlaming” als zijnde een persoon afkomstig uit het graafschap Vlaanderen.
Voor een verklaring van de naam DE VLAM komt de volgende uitleg steevast terug, o.m. van de gerenommeerde dr. Frans Debrabandere (naamkundige, dialectoloog, lexicograaf):
Vlam, de, (de) Flem, Vlems.
Bijnaam voor iemand met een vlammend, hartstochtelijk karakter ? of Flamm als bijnaam voor een beweeglijk mens. Vergelijk Flam.
Vlamertinghe, van, van Vlamertinghem. Plaatsnaam Vlamertinge, West-Vlaanderen.
Vlaminck (de), (de) Vlaeminck, Vlaemynck,Vlaemijnck, (de) Vlamynck, Vlamijnck, Vlaminckx, Vlamincq, Vlaming, Vlamaincq, Vlamencq, Vlamminck, Vlammenck, Vlamings, Vlaminkx, Vlaminx, Vlaeminckx, Vlaeming, (de) Vlaemminck, Vlaninck, (de) Vleminck, Vleminckx, de Vlemminck, Vleymynckx, Vlemincq, Vlemincke, Vleminckx, Vlemincks, Vlemincx. Vleminx, Vlemings, Vlemming, Vleming, Vlemings, Vlemminck Vlemmix, Flaminck, Flaming, Flemings, Fleming, Flemmings, Flemming, Vlymyngs, Vlymings, Vlyminck, Vlyminckx, Vlymincx, Vlijminckx, Vlijminck, Vleyminckx, Vleyminck, Vleyninckcx, Wlaeminck, Wlamynck, Wlomainck:
Volksnaam Vlaming, oorspronkelijk de bewoner van het kustland, het originele Vlaanderen ‘overstroomd gebied’. Dit verklaart het frequente voorkomen van de familienaam De Vlaminck in het latere Vlaanderen.
Door de Spaanse overheersing is het vanzelfsprekend dat er ook intensieve handel gebeurde.
Onze familie kwam geregeld in contact met andere gegoede families die handel dreven met Spanje, de zogenaamde Spanjehandelaren. Ook uit Spanje komen families die zich in Antwerpen komen vestigen en die uiteindelijk ook hun naam laten ver-Dietsen (men sprak in onze contreien Diets, een voorloper van het Nederlands): zo veranderde bvb. Perez in Peeters.
Over de naam de Vlam:
Als we alle akten naast elkaar leggen van onze oudst gekende voorouders, dan zien we het volgende gebeuren:
Huwelijksakte Michiel de Vlam en Dympna Pauwels op 2 mei 1628 in de St-Walburgiskerk te Antwerpen: Michiel VLAMME & Digenken PAUELS nri1 ; Testes Severinus Pauels2 & Gijsbrecht de Buijsscher
Doopakte Sebastianus Vl[e/a]minck3 op 26 december 1628 in de St-Walburgiskerk te Antwerpen (trouwens zelfde handschrift van de pastoor): Machiel VLAMINCK & Digna PAUELS: Sebastianus; susceptrix Petrus Henssens4 & Emerentiana van Halom5
Het overlijdensregister van het St Elisabethgasthuis vermeldt in de lijst van februari 1639: Machiel FLAMENS
Het begraafregister van de Sint-Fredegandusparochie te Deurne vermeldt: Machiel VLAM (+1639), zijn vrouw (+1638), zijn kind (+1638) en een voedsterkind (+1637)
Huwelijksakte Sebastianus met Maria op 6 juni 1656 (ondertrouw) en 27 juni 1656 (huwelijk) te Tongerlo: 6 Juni Contraxerunt sponsalia sebastiano DE VLAMME et maria VERLEUFFELE coram testibus Godtschacus SCHELLENS et norberto VERLEUFFELE solemnizatum est matrimonium sunt eodem coram testibus 27 Juni
Verkiezing en Alferis in juni 1670 en de hoofdman op 14 mei 1673 van de Sinte Norbertus gilde: Sebastiaen DE VLAM & Bastiaen DE VLAM
Begraafakte Maria Verleuffel in Tongerlo op 13 februari 1684, en Sebastianus op 15 januari 1689:
- 13 febr. Sepulta est Maria Verleuffel uxor sebastiani DE VLAM in ecclia parochiali cum exequijs eodem die.
- 1689/ 15 januarij Sepultus est sebastianus DE VLAM in ecclesia parochiali cum exequiijs eodem die
Elisabeth de Vlam, die als dienstmaerte werkt bijpastoor Verbraecken te Wijnegem, wordt in zijn rekeningboek vermeld als Elisabetha VLAM. Bij haar overlijden als begijn of geestelijke dochter in Postel is dit nog steeds Elisabetha VLAM.
Huwelijksakte van Maria de Vlam (jongste zus van Sebastianus) met Henricus de Vos op 12 april 1704: Henricus de Vos et maria DE VLAMME. Als Maria begraven wordt in de grafkelder onder de Sint-Barbarakapel in de OLV-kathedraal te Antwerpen, wordt haar naam vermeld als Maria VLAMMA. (Men bedoelde waarschijnlijk Vlamme)
Het lijkt er op dat lidwoorden niet echt een rol spelen, wat de zoektocht naar de originele Vlam niet gemakkelijker maakt. De naam VLAMINCK komt slechts in één akte aan bod.
Is DE VLAM de originele naam of is het gewoon VLAM, of een afkorting van VLAMINCK, afgekort naar VLAMME? (enkele families Vlam komen ook voor in Brugge ca. 1600, St-Salvatorsparochie)
Let even op de namen in de gevonden akten van onze voorouders:
- Michiel Vlamme (huwakte),
- Machiel Vlaminck(x) (doopakte Sebastianus),
- Machiel Vlam (begraafregister St Fredegandus),
- Michiel Flamens (overlijdensregister Elisabethgasthuis)(*),
- (zoontje) Michael Vlam,
- Elisabetha Vlam (*)(rekeningenboek parochie Wijnegem, begraafakte Arendonk)
- Sebastianus de Vlamme
- Maria de Vlam(me), Maria Flamma
(*) personen in onderzoek onder voorbehoud
Pas bij het huwelijk van Sebastianus komt het lidwoord/tussenvoegsel6 ‘de’ en een suffix -me in de familienaam, en die naam “de Vlamme” zal twee generaties aanhouden, waarbij af en toe de laatste lettergreep ‘me’ wegvalt.
- Maria de Vlam (huwakte)
- Sebastianus de Vlam (huwakte Maria, St Norbertusgilde, getuige op DTB Tongerlo) of
- de Vlamme (huwakte, St Norbertusgilde) en nakomelingen.
- Enkel Elisabeth houdt het bij Vlam (*).
(*) personen in onderzoek
Dus lijkt het aannemelijk te stellen dat de ouders van Michiel Vlam verder op de naam Vlam of Vlaminck(x) moeten worden gezocht.
Ca. 1600 waren ook een paar families met de naam Vlam in de Sint-Salvatorparochie van Brugge te vinden evenals in de Antwerpse Kempen.
We mogen niet uit het oog verliezen dat tot aan het invoeren van de Burgerlijke Stand tijdens de Franse Tijd de familienaam van een persoon vooral fonetisch werd weergegeven, en aldus ook werd neergeschreven door derden met alle gevolgen van dien voor wie het later terug diende op te zoeken.
Een ware uitdaging voor de genealoog.
De naam Vlam is vrij verspreid in Nederland (voornl. Prov. Holland) en minder in Vlaanderen. Maar we komen hier ook dichter bij het fameuze jaar 1585, dat het einde inluidde van de Antwerpse Gouden Eeuw, en het begin van de Amsterdamse Gouden Eeuw.
Koning Filips II stuurde zijn troepen om in de Nederlanden orde op zaken te stellen en hiervoor werd de hertog van Parma, Alexander Farnese, ingezet. Toen hij de Antwerpen belegerde in 1584 werd door het stadsbestuur een volkstelling gehouden om de weerbare bevolking te tellen en rantsoeneringen te kunnen berekenen. Na de Val van Antwerpen in 1585 kregen de (niet-katholieke) Antwerpenaars door Farnese de keus: blijven en zich omdopen tot het katholieke geloof, ofwel huis verkopen en ophoepelen. Men kreeg hiervoor vier jaar de tijd.
Hetzelfde gebeurde echter ook in omgekeerde richting. Veel katholieken ontvluchtten de (Nederlandse) streken waar de protestanten de katholieke godsdienstbeleving bijna onmogelijk maakten.
Mogelijk is een katholieke tak van de familie Vlam in die periode naar Antwerpen of omstreken afgezakt.
Een andere piste waarmee we rekening moeten houden, is het gebruik van patroniemen. Familienamen mogen in de 15e eeuw dan wel al ingeburgerd zijn in onze contreien; in de Nederlandse Provinciën was dat verre van het geval. Maar ook in Antwerpen waren er nog families zonder een duidelijke familienaam en waar men iemand nog met patroniemen identificeerde: <naam jongen> <naam vader>+s of +zn of <naam meisje> <naam vader>+dr. bvb. Sebastianus Peeterszn. of Elisabeth Theodorusdr.; het is ook mogelijk dat sommige personen reeds een familienaam droegen maar zich die niet konden herinneren, bvb omdat ze als wees zijn opgegroeid. Baby’s werden al eens aan een poortingang te vondeling gelegd en kregen alras de naam ‘Van der poorten’ of ‘Verpoorten’.
Maar waarom lijkt het zo vreemd dat met de doop van Sebastianus de naam Vlaminckx (of Vleminckx) gebruikt, terwijl vader Michiel bij zijn huwelijk nog Vlam werd genoemd?
Vermoedelijk is dit een fout van de pastoor of de koster die de naam in het boek inschreef. Een doop gebeurde in de koude soms donkere kerk; in een stad de een na de ander. De namen van de aanwezige ouders, kind en getuigen werden dan op briefjes geschreven, om dan ’s avonds netjes te worden overgeschreven in het doopregister. Niet weinig gebeurde dat met fouten omdat men iets niet duidelijk had opgetekend. Komt daarbij dat in de stad de priesters hun parochianen nauwelijks of niet kenden, en fouten dus snel gemaakt werden en niet gecorrigeerd werden7 zeker als de betrokken personen niet naar deze parochie terugkwamen bij nieuwe gelegenheden.
Michiel en Digna trouwden in Antwerpen omdat ze niet anders konden, want in Deurne – waar ze vandaan kwamen – was er in die periode geen pastoor beschikbaar. Digna was toen al zwanger van hun eerste kind. Eenmaal bevallen van Bastiaen (zo luidde althans zijn roepnaam in Tongerlo), werd hij in dezelfde kerk gedoopt. Daarna keerde het koppel terug naar Deurne. Om dezelfde redenen als bij Sebastianus moest hun zoon Michiel ook intra-muros gedoopt worden: dat gebeurde dan in de Sint-Jacobskerk met de naam Vlam. We houden er wel rekening mee dat zowel Michiel als Digna reeds in de stad woonden omwille van hun ouders of omdat ze eerder getrouwd zijn geweest.
Van Maria en Elisabeth vonden we alsnog geen doopakte in de parochieregisters binnen Antwerpen. Vermoedelijk werden zij in de Sint-Fredegandusparochie te Deurne gedoopt maar is hun akte verloren gegaan in de troebele tijden. De naam Elisabeth(a) Vlam kwam tevoorschijn bij de volkstellingen van Wijnegem. De transcripties vermeldden soms ‘Elisabeth de Vlam’ hoewel lidwoord/tussenvoegsel ‘de’ mogelijk niet terecht is, maar hiervoor moeten we de originele documenten kunnen inzien. Haar werkgever, pastoor Verbraecken, vermeldde steevast “Elisabetha Vlam” in zijn manuaal.
Maria “de Vlam” verscheen eerst in een huwelijksakte met Thomas van Deuren in de Sint-Fredegandusparochie te Deurne en in een overlijdensakte aldaar.
Last but not least geven we nog dit mee. In de etymologie vinden we eveneens Vlam terug in het woord flamboyant. Typeerde dat misschien onze oudste voorouders aan wie we onze familienaam te danken hebben?
Flamboyant betekent letterlijk `vlammend`; het gaat terug op het Franse flamboyer: `vlammen, fonkelen, …’ Hierboven: de Flamboyant of Delonix regia.
De Flamboyant is een plant uit de vlinderbloemenfamilie. Het is een tot 15 m hoge boom met een tot 20 m brede, schermvormige kroon en een stam met een omtrek van 130 cm of meer. De Flamboyant is endemisch (‘veelvoorkomend in een bepaald gebied) in Madagaskar, waar hij kwetsbaar is geworden door de houtkap voor houtskoolwinning. De boom wordt sinds de negentiende eeuw wereldwijd in de tropen als sierboom aangeplant. Het is tevens de nationale boom van Puerto Rico. De flamboyant komt ook in Suriname voor.
[met dank aan Joy]
Conclusie:
Pas vanaf Sebastianus (Antwerpen, 1628) werd het voorzetsel ‘de’ toegevoegd in de naam, en werd het ‘de vlam’ of ‘de vlamme’. Deze naam houdt al sedert vier eeuwen stand.
Afgaande op de enkele akten die we konden terugvinden, heetten de voorvaders van Sebastianus met de familienaam Vlam.
In tegenstelling tot de parochies in het graafschap Vlaanderen, waar de politieke en religieuze situatie stabieler was, werden de dopen, huwelijken en begrafenissen (DTB) in de Brabantse parochies niet erg zorgvuldig geregistreerd en/of bijgehouden om tal van redenen: oorlog, geldgebrek, opleiding priesters, ongeregeldheden, …. Nog door historische gebeurtenissen (Franse invasie, WO I (o.a. Aarschot, Merksem), WO II) zijn veel archieven vernietigd of (te goed) verstopt voor de agressor en niet teruggevonden.
Daarom zullen we in de parochieregisters in West- en Oost-Vlaanderen gemakkelijk tot in het begin van de 16e eeuw terug kunnen gaan, maar vangen we bot in de oud-Brabantse provincies.
Of we nog veel nieuwe akten in de 16e eeuw of vroeger zullen ontdekken is voorlopig maar de vraag.
- uit onze of (voor stad Antwerpen:) inwoners binnen onze parochie ↩︎
- Severinus komt uit Tongerloo, mogelijk de vader van Dympna of een oom, indien haar vader reeds is overleden. ↩︎
- Er is nog discussie of de transcriptie Vleminck of Vlaminck betekent. ↩︎
- Brouwer/eigenaar Gecroonde leeuw (Brouwersvliet)/Deken brouwersambacht Antwerpen/eigenaar Steenen Camer te Deurne ↩︎
- Mogelijk een naamsverscrijving van Halloint (rijke familie uit Westerlo) ↩︎
- In België worden alle onderdelen van een familienaam, al dan niet met hoofdletter(s), als dusdanig geregistreerd en geïndexeerd (De, Van, Van De, Vande, ); in dit geval wordt de familienaam ‘de Vlam’ of ‘De Vlam’ dusdanig geïndexeerd onder de letter D. Opmerking: dit was niet altijd het geval, bvb. Franse Tijd, waar de Nederlandse huidige indexering van afstamt. In Nederland worden woorden als ‘de, van, van de, …’ als tussenvoegsels gezien en maken deze geen deel uit van indexering van het eigenlijke naamdeel, in dit geval wordt de familienaam ‘de Vlam’ of ‘De Vlam’ geïndexeerd als “Vlam, de” onder de letter V. ↩︎
- Guido Marnef, UA ↩︎