Entiteit	Naam	Soeverein
Gemeente	Heerlijkheid TONGERLO	Prelaat van Tongerlo, abt Augustinus Wichmans
Provincie	Hertogdom Brabant	Landsheer van Brabant: Filips IV
Land	Katholieke/Zuidelijke/Habsburgse Nederlanden	Koning Spaanse Rijk: Filips IV

Theodorus is geboren rond het jaar 1659. Naar wie hij vernoemd is, hebben we het raden naar, vermoedelijk naar zijn dooppeter, eveneens uit Tongerlo, maar door het ontbreken van een doopakte kunnen we enkel gissen. De grootse kans is echter dat hij vernoemd werd naar Dierck Bartholomeus, hoofdman van de kolveniersgilde. Theodorus Bartholomeus, voerman, was gehuwd met Maria Verachtert, en is begraven op 04 mei 1673 binnen de parochiekerk, De families Verleuffel en Bartholomeus waren trouwens verwanten. Petrus en Theodorus woonden tegenover elkaar in respectievelijk huis De Kroon (hoek Geelse Straat) en huis De Valk (hoek Kerkepad).

Zijn naam kwam eerst boven in “De telling van het hoofd-, paarden- en beestengeld voor de heerlijkheid Herselt in 1702”: daar vinden we de volgende vermelding:
“Lieste Der Heerl: Hersselt van de generaele capitale impositie oft hooft, peerden ende beestengelt voor een nieuwe Subsidie van desen Jaere 1702 uijtgesonden van weghens Mijne Heeren die drij Staeten van den Lande ende hertoghdomme van Brabant“

Theodor de Vlam radtmaecker en: vrou 4 – 0¹

Theodorus was vervaardiger van wagens en karrenwielen in Herselt, het nabijgelegen dorp en heerlijkheid; daar zou hij later ook trouwen op 13 oktober 1697 met Anna Thiels ²(ook: Thielens³), weduwe van Joannes (Jan) van Gehuchten (met wie ze op 25 februari 1685 in Rillaar getrouwd was⁴. Jan was zelf uit Herselt afkomstig en overleed er op 20 maart 1697.

Toen Theodorus trouwde, was hij ca. 39 jaar. Was hij reeds eerder getrouwd, of waarom trouwde hij pas op latere leeftijd wat meestal toch ongebruikelijk was? Zijn vrouw Anna Thielens was net 40 en reeds weduwe met twee zonen. Uit hun huwelijk werd Joannes Baptista geboren die in 1720 in de matrikels van de Leuvense campus De Burcht was ingeschreven. Helaas hebben we niet meer dan een inschrijving. Verdere gegevens zijn niet gevonden. Maar dit betekent wel dat J.B. de Vlam de Latijnse school heeft doorlopen, en zeer waarschijnlijk die van Herselt. (anders Westerlo of Diest). Het dient verder onderzocht of daar nog inschrijvingslijsten te vinden zijn. Alle Latijnse scholen in Geel, Herentals, Westerlo en Herselt werden bediend door de Norbertijnen.

Wil dat zeggen dat Theodorus ook Latijnse school heeft gevolgd? Of is hij reeds jong als leerjongen bij de radmaker aan de slag gegaan?

Een mogelijke reden waarom Theodorus in de Sint-Jorisparochie in ondertrouw ging: Sint-Joris was in de 17^e eeuw de patroonheilige van de brouwers en de voetbooggilde. Mogelijk speelde de relatie van grootvader Michiel met de peter van Sebastianus, Petrus Henssens, brouwersdeken van Antwerpen een rol, maar meer is waarschijnlijk het feit dat Theorodus tot de voetbooggilde van Herselt mocht gerekend worden, de enige voetbooggilde in de Kempen, van dewelke Antwerpen de hoofdgilde was.

Op de ondertrouw van Dirk (Theodorus) in de Sint-Jorisparochie te Antwerpen waren twee priesters huwelijksgetuige, één ervan was R.D. Franciscus Theresia van Lemens. Er is geopperd dat deze man voogd zou kunnen geweest zijn van de nog minderjarige kinderen (Petrus, Ignatius en Maria) van Sebastianus na diens dood. Indien zo, dan kon hij Dirk ertoe aangestuurd hebben zijn zoon hogere studies te laten aanvangen. Ik hou er ook rekening mee dat deze priester gewoon aanwezig was in de kerk gezien hij ook getuige was in een ander huwelijk in die kerk, net als andere collega’s. Anderzijds is er een link met Deurne waar Michiel Vlam en Digna Pauwels begraven liggen, want priester Franciscus behoorde tot de famile van Lemens (Sterckxhof te Deurne) op een steenworp van de Gecroonde leeuw (van de familie Petrus Henssens, later Michiel Peeters).

1697
13 8bris

Theodorus de Vlamme
Anna Tils
Ex⁵ Herselt

Testes⁶
R.D. Cornelius Martini vicep:⁷
R.D. Franciscus Teresa Van Lemens pbr⁸
Sint-Jorisparochie, Antwerpen

Een jaar later wordt hun zoon geboren. Voor Anna is het haar derde zoon, want ze heeft er reeds twee uit haar vorige huwelijk⁹.

.
1698
2 9bris
bapt(isat)us est Joannes baptista f(ilius) legit(ima)
Theodori de Vlam et anna Tiels quen
susceperunt Siardus van lueffen et Maria anna van hocht.

Op 2 november 1698 is gedoopt Joannes Baptist de Vlam, wettige zoon van Theodorus de Vlam en Maria Thielens.
Doopheffers zijn Siardus Van Leuffel/Verleuffel en Maria Anna van Echt.

De naam van de doopmeter Van Echt betreft een naamsverschrijving. Theodorus zal nog getuige zijn op haar huwelijk.

De radtmaeker of wagenmaker

Wie als jongeman een ambacht wilde leren, moest hiervoor opgenomen worden in het huisgezin van de meester om in enkele jaren alle geheimen van het vak te leren en vaardigheden meester te worden, en dat terwijl de meester over de zeden van de leerjongen waakte. Op het einde van de leertijd werd de jongeman door de deken en de oudste ambachtslieden in het genootschap (gilde) ontvangen om de eed af te leggen en de rechten en plichten van een gildebroeder te kennen. Of dat laatste gold voor Theodorus is niet bekend, maar hij ging in ondertrouw in de kerk van de voetbooggilde in de St Joriskerk te Antwerpen, terwijl de gilde van Herselt, waar hij woonde en werkte, de enige voetbooggilde in de streek was. Het feit dat het koppel in de Sint-Servatiuskerk van Herselt begraven ligt, versterkt het vermoeden dat hij lid was van de voetbooggilde of toch een notabele in Herselt die die beurt te eer viel.

Hun zoon Jan Baptist gaat later theologie studeren aan de oude katholieke universiteit van Leuven. Daarover later meer…

Theodorus zal in de Sint-Servatiusparochie overlijden en begraven worden binnen de kerk van Herselt op 26 februari 1729.

1729
26 feb
Sepultus est in Ecclesia Theodorus de Vlam iúra soluta

Theodorus de Vlam is op 26 feb 1729 in de kerk begraven (het lijkrecht is betaald).

1738
October
1
Sepulta est Anna Thielens in Ecclesia cum solitis expensis

Anna Thielens is op 1 oktober 1738 binnen de kerk begraven (onder het gebruikelijke lijkrechtentarief) en aldus bijgezet bij haar man Theodorus.

Hoewel het beroep van Sebastianus nog niet is achterhaald, speelt het vermoeden dat de zoon/zonen het beroep van de vader hebben geleerd of overgenomen. Hierdoor is het mogelijk dat ook Sebastianus in de wagenmakerij bedrijvig was.
Wie de ambacht van een radmaker opzoekt (zie Youtube filmpjes) zal merken dat dit een zeer zwaar, geduldig en precies werk is. Het vraagt jaren oefening om dergelijke stiel onder de knie te krijgen. Deze job gaf ook aanzien, want wielen op maat had iedereen nodig, niet zoals je vandaag in de gespecialiseerde handelszaak wielen voor je auto kan kopen.

Theodorus trad, samen met Joannes vande Sande, op 17 januari 1703 te Herselt als getuige op op het huwelijk van de doopmeter van zijn zoon Joannes Baptista: Maria Anna van Echt met Philippus Theerens. Tussen deze families zal dus een nauwe relatie bestaan hebben.

Voor eigen info en verdere opzoekingen:
De leenboeken van het Markizaat Westerlo van de familie de Merode. Als ze leengoederen hebben, zullen ze waarschijnlijk ook wel vermeld worden in de cijnsboeken. In het Merode archief is er ook een cijnsboek te vinden voor Herselt dat de hele 17e eeuw overspant. Die cijns- en leenboeken gaan terug tot het midden van de 15e eeuw.

Verder zijn er voor Herselt nog veel gegevens te vinden in het Rijksarchief onder het “Oud gemeentearchief van Herselt”. Een deel ervan staat online via Familysearch. Verder worden er in het archief van de Abdij van Tongerlo ook nog cijns- en leenboeken (en andere documenten) van Herselt bewaard¹⁰. En in het Nationaal archief van Nederland in de Nassause Domeinraad: . Ook op de pastorij te Herselt wordt nog 15 meter archief bewaard. Er zijn dus nog vele archieven die je kan gaan raadplegen ivm Herselt. Als het wat meezit, kan je aan de hand van die cijns- en leenboeken enz. nog wel wat verder terug geraken in de tijd. Mogelijk is de heemkring van Herselt hier al mee bezig geweest, daar kan je bij hen best eens naar informeren.

Schepenakten 1722-1740 Herselt

(Volks)tellingen ten behoeve van belasting
Tellingen leveren gegevens over gezinssamenstelling, bewerkte gronden, veestapel, te betalen taxaties, … Vele tellingen zijn wel weinig nominatief
d.w.z. dikwijls wordt alleen de naam van het gezinshoofd vermeld.
De oudste tellingen werden georganiseerd om militaire, fiscale en economische redenen. De huidige volkstellingen geven aanleiding tot
statistieken over de bevolking op demografisch, geografisch en socioeconomisch gebied. Voor de periode van het Ancien Régime spreekt men van ’tellingen’, erna van ‘volkstellingen’.
De belangrijkste tellingen zijn die van 1693, 1709, 1755 en 1784. Op het einde van het Spaanse bewind zijn tellingen uitgevoerd in 1693 en 1709. De bevolking werd nominatief geteld en niet meer zoals vroeger alleen het aantal haarden. De bevolking was in die periode zwaar getroffen door de voortdurende oorlogen, het legeren van soldaten, de rooftochten door soldaten en soms nog meer door de vele achtereenvolgende misoogsten.
Door een graanverdeling poogde de overheid de miserie van de bevolking te lenigen.

In 1696, 1702 en 1747 werden lijsten van het hoofd-, het paarden- en het beestengeld opgesteld. Het ging nu niet om hulp aan de bevolking maar om een belasting. De kohieren moesten de familiehoofden aangeven, de kinderen boven de 7 en boven de 14 jaar, het beroep van het gezinshoofd, het eventueel inwonend personeel, de aard van de veestapel en het bewerkte landbouwareaal. Personen die te arm waren om het hoofdgeld te betalen komen soms niet in de lijst voor, maar worden dikwijls op het einde van de lijst vermeld. Dikwijls werden de vereiste gegevens onvolledig aangegeven.
De gebruikte geldwaarden zijn gulden (=florijn of f.), stuiver (20 stuivers = 1 gulden) en oord (4 oorden = 1 stuiver). De notatie 0-1-6 betekent
dus 0 gulden-1 stuiver-6 oorden; 1-12 is 1 gulden 12 stuivers.
De voornaamste taxaties zijn:

• schouwen, haarden, fornuizen, … 10 stuivers.
• volwassenen en kinderen vanaf 14 jaar: 2 florijnen.
• voor een paard boven de 3 jaar: 2-0.
• voor een veulen van 1 tot 3 jaar: 1-0.
• voor een hoornbeest (koe, os, stier): 1-12.
• voor een hoornbeest onder 1 jaar, kalf,: 0-12.
• voor een hoornbeest boven 1 jaar en tot 3 jaar: 0-16.
• voor een schaap (ooi of ram): 0-3.
• voor een lam en speenvarken: 0-1-6.
• voor een varken: 0-6-0.
• thé: voor elke persoon, inbegrepen de kinderen boven de 7 jaren, wordt 1 florijn aangerekend voor de consumptie van thee.
• voor een pastoor geldt een taxatie vanaf 300 guldens, het door het bisdom vastgestelde noodzakelijke inkomen van een pastoor.

NOG VERDER OP TE ZOEKEN:

1. De telling 1754 bevind zich in onze bibliotheek, maandelijkse bezoekdag Heemkunde Herselt. “Erfgoed Herselt” erfgoedcelherselt@live.be
2. Andere tellingen van Herselt tussen 1693 en 1730 mogelijk in het documentatiecentrum van F.V. Van Heybeeckstraat 3 Merksem
3. Processen van de Bijvang van Lier, waaronder Herselt ressorteerde,

1. 4 – 0 : vier gulden en geen stuivers ↩︎
2. Volgens het Cijnsboek van Herselt (Cijnsboek Denombrement 1694) zijn zowel de families Thiels als de families van Gehuchten in het bezit van diverse stukken grond. ↩︎
3. In Tongerlo werd op 4 maart 1634 een zekere Anna Tielens, ex Herselt, begraven, vrouw van Joannes … vulgo Lange Cuyper. Het kan de doopmeter zijn van Anna Thielens. ↩︎
4. In Rillaar kregen ze twee zoons: Franciscus van Gehuchten, gedoopt op 11 januari 1686 en Adrianus van Gehuchten, gedoopt op 23 april 1697. ↩︎
5. ex: afkomstig van. Dit betekent dat beide personen woonachtig zijn in de parochie van de Kempense heerlijkheid Herselt. ↩︎
6. getuigen ↩︎
7. R.D. : Reverendi Domino: Eerwaarde Heer, vicepastore: onderpastoor, E.H. Martinus trad wel meer op als getuige. ↩︎
8. presbiter: seculier priester, dus niet gebonden aan een kloosterorde zoals een jezuïet. E.H. van Lemens heeft een geschiedenis in Deurne als mede-erfgenaam van het Sterckxhof of kasteel Hoofdvunder ↩︎
9. In het Leenboek van Herselt en Houtvenne komen diverse van gehuchten voor, o.a. François; in hoeverre dit nakomelingen zijn van de twee zonen van Anna Thielens, dan wel zus en broers van Jan, moet nog worden uitgezocht. ↩︎
10. Helaas ontbreken die boeken voor het tijdvak dat Theodorus in Herselt werkte, woonde en er overleed. ↩︎