Het is grappig als je bedenkt dat het om twee herbergen gaat die tegenover elkaar lagen en de ingang vormden van Merksem-dorp op de Bredabaan.
Vroeger liep de oude baan van de oliemolen richting Rammesansweg te gaan. Vroeger liep men als men via Dambrugge kwam via de Ferdinandusdijk en de Laarse baan richting Breda, maar later deed toch liever de stop in Merksem dorp om ‘bij te tanken’, en kwam men gewoon via de Binnenweg waar ook een brug(je) over het Schijn lag, en zo het dorp binnen via de Bredabaan. Nog later kon men enkel nog via de Bredapoort, Bredabaan en dan de bocht naar links het dorp. Zo maakten de paardentram (sinds 20 juli 1879), de stoomtram en uiteindelijk ook de elektrische tram gebruik van dit tracé Antwerpen (KLAPDORP)-Merxem (IJSKELDER)-Merxem (OUDE BAREEL). Met de aanleg van het Albertkanaal, de Ring rond Antwerpen en Minister Delbekelaan verdween uiteindelijk alle levendige activiteit langs dit deel van de Bredabaan.
Om de bocht te nemen kon men niet naast de schuur kijken van de herberg Houd Vast, een afspanning op de linkerzijde van de weg. Aan de rechterkant zien de dan de andere afspanning “In den Laat Los” opdoemen, waar later gemakkelijkheidshalve ook de hele buurt naar verwezen werd.
Hier waren Jan de Vlam en Maria Theresia Peeters herbergiers, terwijl Jan ook nog eens smid was in zijn vaders’ atelier tegenover, op de Gasthuishoevestraat 5. Jaak Coveliers werd een 10-tal jaar later de nieuwe uitbater.
Na Jaak Covelier kwam een nieuwe eigenaar, Frans Caethoven, paardenhandelaar (gewoonlijk 30 paarden) en aannemer. Als voerman met paard en platte wagen verzekerde hij het transport naar de dokken. Gerard de Vlam vertelt: “Wanneer ‘Jan Band’ een beetje te diep in het glas had gekeken, bracht het paard de voerman veilig naar huis, en sliepen ze samen in de stal! Caethoven liet de ca. 120 jaar oude herberg afbreken en richtte enkele nieuwe panden op, waaronder het nieuwe café “Laat Los”, in 1946 eerder een koffiesalon waar kon gedanst worden. In 1939 werd het magazijn erachter ingericht tot paardenstallen en bergplaats voor hooi en stro. Aan de voorgevel kwam een 1,5m hoog Mariabeeld, omringd door lichtjes, waar de mensen tijdens de oorlog kwamen bidden voor vrede.
De herinrichting van het kruispunt leidde ertoe dat de Gasthuishoevestraat voortaan begon vanaf de Laat Los (nr 2) en vanaf de hoek met de Carrettestraat (nr 1; na WO II verdween het vernielde hoekhuis 1 en werd nr 3 het nieuwe hoekpand van deze straat). De Bredabaan werd verengd en de Laat Los maakte er geen officieel deel meer van uit. Ook hier werd blijkbaar een nieuwe of aangepaste huisnummering doorgevoerd, maar de logica ervan in de wijkinfrastructuur lijkt wat zoek.
De definitieve sluiting van de herberg Laat Los kwam op het einde van de Tweede Wereldoorlog, en werd het in 1948 verbouwd tot een woonhuis. In 1990 werd een bouwaanvraag goedgekeurd voor de integratie met en omvorming van het magazijn (Bredabaan 137) erachter tot appartementen.
De afspanning “Houd Vast” is gebouwd in 17782 en is enkele jaren ouder dan de “Laat Los”.
De oude herberg kende verscheidene uitbaters: o.a. weduwe Verbinnen, wiens verre achterneef René Verbinnen we al kennen als haarkapper uit de jaren 1920 e.v. (Bredabaan, IJskelder). Daarna volgden de gezusters Lambrechts (zij hielden hun haar kort, en kregen als bijnaam ‘de calottekens’. In de jaren 1940 werd café “Houd Vast” uitgebaat door Rik van Eyen en Lies ‘van de calootekes’. naar verluid stond hier een groot draaiorgel met ‘ponsboeken’ waar ’s avonds een serenade uit klonk.
Enkel nog in Antwerpen vinden we café Beveren (nabij de Suikerrui) met een 80-jarig nog perfect werkend draaiorgel.
Over de Houd Vast wordt het volgende vermeld:
https://inventaris.onroerenderfgoed.be/erfgoedobjecten/304876
Twee, als een ensemble ontworpen, gekoppelde winkelwoonhuizen in eclectische stijl, omstreeks 1922 gebouwd op de plaats van de bekende 18de-eeuwse herberg De Houdvast die in 1908 werd afgebroken. Het rechter winkelpand nam de historische naam over. De twee winkels werden gebouwd in opdracht van de in Merksem gevestigde Arthur Lambeau-Van Mol, volgens de kadastrale bronnen ‘stouwer’ van beroep.
De schuur van de herberg werd al in 1905 afgebroken om de paardentram vlotter te kunnen laten draaien, en vervangen door de aanpalende nieuwbouw ‘Den Goeden Koop’3 met kruidenierswinkel (nummer 150), waarmee de twee winkelpanden een kenmerkend begin-20ste-eeuws ensemble vormen. Een oorspronkelijk bouwplan werd niet gevonden, waardoor de ontwerper niet gekend is.
De winkelwoonhuizen liggen aan het oudste tracé van de Bredabaan, in de 17de eeuw aangelegd over de oude binnendijk van Dambrugge naar Merksem. De aan weerszijden van de straat gelegen laat-18de-eeuwse herbergen Houd Vast en Laat Los markeerden oorspronkelijk de ingang van het dorp. Samen met de nummers 137 en het aanpalende nummer 150 vormt het nog één van de zeldzame herkenbare en gaaf bewaarde vroeg-20ste-eeuwse bakstenen gevels in het gedeelte ten zuidwesten van de Minister Delbekelaan, waarvan ook het oorspronkelijke gevelopschrift nog aanwezig is (zie ook nummer 150 en het tegenover gelegen pand Gasthuishoevestraat 2).
Twee bouwlagen hoog, onder een met pannen gedekt zadeldak waarvan de nok evenwijdig aan de straat georiënteerd is, is het ensemble samengesteld uit twee woonhuizen van telkens twee traveeën met een verbouwde winkel- (nummer 152) en cafépui (154).
In de vrijstaande verankerde bakstenen zijgevel langs de pas in 1957 geopende Jaak Coveliersstraat, is de oude scheimuur van de 18de-eeuwse herberg bewaard, met in de punt het jaartal 1776 in gesmoorde baksteen en boven de twee smalle vensteropeningen onder steekbogen op de begane grond, een rondboogvormig zoldervenster, alle gedicht.
De voorgevel heeft een integraal begin-20ste-eeuws karakter, waaraan de 18de-eeuwse oorsprong niet af te lezen is. Aan de hogere wit geschilderde blauwe hardstenen plint, met ingewerkte vensterdorpels in het nummer 152 en kwarthol geprofileerd in het nummer 154, is later een thans zwart geschilderde lage plint in granito toegevoegd, ook aangewend voor de toegangstreden. Daarboven zijn de voorgevels volledig bepleisterd en wit geschilderd, verlevendigd met schijnvoegen in de pui. Tussen de verdiepingen is de gevel horizontaal geleed door een fries tussen doorlopende blauwe hardstenen cordonlijsten, waarin ook de dorpels op de eerste verdieping opgenomen zijn.
De klemtoon van het ensemble ligt op de centrale travee behorend tot het rechter pand op nummer 154, met de huisnaam ‘De Houdvast’. De centrale travee is bekroond met een door gebogen en geometrische spaarvelden gekenmerkte puntgevel, in de top met als letter ‘L’ versierde ankerspie die vermoedelijk verwijst naar de bouwheer. De pui is geopend door een smallere toegang rechts en twee symmetrische deuropeningen rechts. Ook dit pand heeft een opvallende reliëfversiering: in de fries boven de pui is de puntgevel versierd met een reliëf met een mythologisch tafereel van Hercules en de Nemeïsche leeuw. Daarboven zit een drielicht dat in de gevelpunt bekroond is met een halfrond balkon versierd met fraai loofwerk op de basis en met een verzorgde gebombeerde metalen balustrade. Het balkon is ontsloten door een vensterdeur met rondbogig bovenlicht. De schouderstukken van de puntgevel zijn bekroond met natuurstenen vazen, waarvan het rechtse exemplaar beschadigd is. De oorspronkelijke topbekroning is verdwenen. De rechter travee draagt het kenmerkende gevelopschrift ‘DE HOUDVAST’ in art-nouveaustijl, met daarboven een rechthoekige vensteropening identiek aan deze van het nummer 152, bekroond met een blinde, onversierde fries. De kroonlijsten zijn bekleed met kunststof, waaronder mogelijk nog de oorspronkelijke houten exemplaren bewaard zijn.
Bron foto’s: Merksem in Foto’s & Bredabaan, Levensader van Merksem, Koninklijke Kring voor Heemkunde, Merksem
- De vorige eigenaar was burgemeester van Merksem tussen 1818 en 1831: Franciscus van Schevensteen. ↩︎
- Volgens Frans Cauberghs (heemkring Merksem, 1978) dateert de herberg zelfs van 1776. ↩︎
- De man van Maria Gorissen heeft ooit nog boven ‘Den Goeden Koop’ gewoond; vandaar had hij een goed zicht op “De Laat Los” en De Vlam in de Gasthuishoevestraat. ↩︎