Entiteit	Naam	Overheid
Gemeente	RIJSBERGEN	Burgemeester
Provincie	Noord-Brabant	College van Gedeputeerde Staten
Land	Koninkrijk der Nederlanden	Koning Willem I

Jules is geboren te Rijsbergen 18-07-1829.

Over zijn jeugd hebben we geen informatie gevonden, maar hij moet in de leer zijn geweest bij een wagenmaker om zich de stiel eigen te maken en zijn geluk elders te proberen.

Dat geluk vond hij blijkbaar over de grens in België, te Merksem¹, op letterlijk een steenworp van de heimat van zijn 17e eeuwse ongekende voorouders uit Deurne.

In de 17e eeuw waren de plattelandsdorpen zichtbaar aan hun kerktorens; ondertussen is het landschap door industrialisering en militaire grootschalige projecten (vestingswerken rond Antwerpen) zodanig veranderd dat van de van oorsprong landelijke dorpjes enkel nog fabrieksgebouwen de skyline bepalen en de dorpen door de vele behuizing opgeslorpt zijn geworden bij de uitbreiding van Antwerpen-stad tot districten van Antwerpen.²

In die tijd was genealogie of stamboomonderzoek voor de gewone mens van generlei belang, en dus zal dat ook voor Jules gelden. Hij kon dus ook niet weten dat de oudere broer van zijn voorvader Ignatius (uit Gemert (Duitse Orde, nu NB, NL), geboren te Tongerlo (Hertogdom Brabant, nu ANT, B)), Theodorus de Vlam, eveneens wagenmaker, en die een notabele was in zijn dorp Herselt (Hertogdom Brabant, nu ANT, B).

Op deze link lees je hoe het ambacht werd aangeleerd en dat elke wagenmaker ook een herberg huisvestte.

Maar waarom Merksem? Gerard, een achterkleinzoon van Jules geeft het antwoord: Merksem is van oudsher verbonden met Antwerpen; de Merksenaren hadden destijds hun eigen toegangspoort in de vestigwallen, waar zij hooi en stro voor de paarden binnen de wallen moesten leveren. vandaar hun bijnaam: “de stroboeren”. Al dat verkeer in en rond Antwerpen gebeurde uiteraard door tuigen op houten wielen: klruiwagens, stootkarren, krengen (kleine platte wagens), enz. het was dus niet verwonderlijk dat in en rond Antwerpen, wagenmakerijen geweldig floreerden.

Op 8-04-1856 trouwt Jules te Merksem met Maria Avonts. Jules is daarmee de eerste de Vlam die zich permanent in het nieuwe land België vestigt, nietsvermoedend dat hij de stamvader zal worden van alle Belgische nakomelingen met de naam De Vlam³. Wim N. Koningstein had reeds opgemerkt dat burgemeester Borrewater van Merksem weiger⁴de de naam ‘de Vlam’ te aanvaarden omdat Jules geen adelbrieven kon voorleggen. De kleine ‘d’ was in België ‘voorbehouden’ voor de aristocratische families die hun naam graag Frans lieten klinken. Het valt op dat Jules, zijn kinderen en kleinkinderen hun handtekening steevast met kleine ‘d’ schreven in plaats van de officieel geregistreerde ‘De’.

Van Jules hebben we helaas geen foto, hoewel er nochtans een foto heeft bestaan, en die misschien nog ergens in stoffige familiale archieven te vinden is onder de nakomelingen van Jules en Maria. Op die foto zien we dan Jules de Vlam en Maria Avonts, samen met hun zonen en het personeel, goed voor meer dan 20 man: allemaal bonkige gasten met snorren, klompen en vooral schorten, want er werd met heet ijzer gewerkt. In die tijd gebeurde het vervaardigen van wagens en karrewielen nog met de hand.

Volgens zijn huwelijksakte⁵ verbleef Jules te Antwerpen, mogelijk net buiten Dambrugge (een wijk die toen nog bij Merksem hoorde).

Entiteit	Naam	Overheid
Gemeente	Merksem	Burgemeester
Provincie	Antwerpen	Gouverneur
Land	Koninkrijk België	Koning Leopold I

Maria is de dochter van Cornelius Avonts en van Anna Cornelia Peeters, geboren te Merksem op 8-06-1830. Over de familie Avonts besteden we een aparte pagina.

Uit dit huwelijk zijn te Merksem vier kinderen geboren:

1. Joannes Constantinus Victor De Vlam, alias Constant. Constant is geboren op 17-08-1856. Over Constant en zijn gezin besteden we een aparte pagina.
2. Julianus Ludovicus Cornelius De Vlam, alias Louis. Louis is geboren op 7-07-1858. Over Louis en zijn gezin besteden we eveneens een aparte pagina.
3. Josephina Catharina De Vlam. Josephine is geboren op 15-02-1860. Lees hier meer over Joséphine en haar gezin.
4. Henricus Joannes De Vlam, alias Jan. Jan is geboren op 8-10-1861⁶. Jan en zijn gezin worden verder belicht op deze pagina.

Toen Jules de Vlam zich in 1853 in Merksem liet registreren om zijn firma op te richten als zelfstandig wagenmaker had hij wellicht geen idee dat dit het begin was van een generatie wagenmakers.⁷

Het gezin woonde in de Bredastraat 17. Vermoedelijk kwam daar ook al een bord aan te hangen met de firmanaam bvb. Wagenmakerij Jules de Vlam. In januari 1873 diende Jules bij de gemeente een bouwplan in om een nieuw pand te bouwen in de Rammesansweg. Documenten zijn moeilijk te vinden gezien tijdens de Tweede Wereldoorlog het gemeentehuis in de as werd gelegd, waar zich ook het archief bevond⁸.

Merksem behield haar landelijk karakter tot ca. 1870, waarna het uitzicht grondig is gewijzigd door de havenuitbreiding en uitbreiding van het stedelijke weefsel van de stad Antwerpen.

Op 23 april 1883 heeft Jules Franciscus de Vlam gronden verhandeld op de ‘Steenweg naar Deurne’ te Merksem. Deze steenweg heet vandaag Deurnsebaan. Dit ligt ruim drie kilometer van de Bredabaan te Merksem waar de smederij zich bevond.

(Aan het begin van de Deurnsebaan is ook het zuivelbedrijf Hoppenbrouwers gevestigd. De zus van Jules Frans, Maria Hendrika de Vlam is getrouwd met Petrus Rommens, die eerder al getrouwd was met Joanna Hoppenbrouwers te Kalmthout. Deze Jo(h)anna was de groottante van Louis Hoppenbrouwers, wiens gelijknamige zoon Louis in 1935 in de Deurnsebaan 31 te Merksem een zuivelbedrijf heeft opgericht.⁹)

Op 1 juli 1884¹⁰ overleed Jules.

Maria en de zonen zetten de zaak van hun vader verder onder de firmanaam firma “Weduwe De Vlam en zonen”. in 1889 verhandeld Maria, als weduwe van Jules, gronden in de Carrettestraat, toen nog Fabrieksstraat geheten:

In januari 1896 komt het pand op de Gasthuishoeve nr 5 volledig op Maria’s naam; de wagenmakerij “Weduwe De Vlam en zonen” baat zij met haar oudste zonen Constant en Louis verder uit.

Op 23-11-1903  houdt Maria, ze was ondertussen al 72 jaar, het voor bekeken en treedt zij uit de vennootschap.

Daarna wordt op 28-01-1904  een nieuwe venootschap gestart onder de naam “Constant en Louis De Vlam.” Hierover meer in een andere rubriek.

Jan daarentegen startte zijn eigen wagenmakerij op de Bredabaan nrs. 178-180. Helaas is hij vroeg gestorven en hebben zijn drie oudste zonen de zaak voortgezet.

Beide zaken bleken succesvol,

Merksem was een landbouwgebied met van west naar oost poldergrond, wei- en zaailand en heide, in het zuiden begrensd door de Kleine Schijn en in het noorden door de Laarse Beek. In de middeleeuwen lag hier de moerassige Schijn-delta waardoor de wegen in de omgeving opgehoogd werden tot (wandel)dijken en dammen. In het westelijke deel, de omgeving van het plangebied Merksem IJzerlaanbrug, lagen verscheidende van die polderdijken zoals de Dam en de Ferdinandusdijk. De Ferdinandusdijk werd aangelegd in het tweede kwart van de 17de eeuw van Merksem naar Oosterweel.

Merksem is vandaag een sterk geïndustrialiseerd en dichtbebouwd district van de stad Antwerpen in de Belgische provincie Antwerpen. In het noorden grenst Merksem aan het district Ekeren, in het oosten aan de gemeente Schoten, in het zuiden aan het district Deurne en in het westen aan de stad Antwerpen. Het uitgraven van het Kempische Vaartkanaal werd het startsein van de industrialisatie van de noordelijke zone van Merksem. Na de Eerste Wereldoorlog ontwikkelde het onderzoeksgebied met kaaien tot een industrie zone rond het opengestelde Albertkanaal in 1935. [Bron: BAAC Vlaanderen]

Door de vele grote werken in dit deel van Merksem en de aanbouw van nieuwe huizen werd dikwijls een hernummering doorgevoerd, maar die logica van de laatste hernummering ontbreekt; dan zou Bredabaan nr 17 in het kanaal liggen. Dit klopt niet. Na verdere opzoekingen kwam de volgende conclusie naar voor:

In 1873 lag de voorloper van het Albertkanaal (het ‘Bassin de Batelage’ of het Noordschippersdok) er al.  Plan 19: Plangebied op de topografische kaart van 1873 (digitaal, 1:6.000, 24/05/2018)

De Bredabaan vertrok vanaf de oliemolen op de hoek met de weg Dambrugge-Ekeren ter hoogte van de Ferdinandusdijk.(zie op de kaart van ca. 1808 hierboven en van 1873 hierna).

Op de kaarten hierna zien we dat met de Brialmontwalling (1859-1970) reeds een stuk van de oude Bredabaan (met de oliemolen en Ferdinandusdijk) verdwenen zijn met de aanleg van de spoorweg, en wordt de toegang Merksem – Antwerpen via Dambrugge¹¹ naar de Bredapoort verlegd (lichtblauwe tracé).

Op 23 april 1883 heeft Jules te Merksem een stuk land verhandeld op de Steenweg naar Deurne . Deze steenweg heet vandaag Deurnsebaan, ruim drie kilometer verwijderd van de Bredabaan te Merksem waar de smederij zich bevond.

(Aan het begin van de Deurnsebaan is ook het zuivelbedrijf Hoppenbrouwers gevestigd. De zus van Jules Frans is getrouwd met Petrus Rommens, die eerder al getrouwd was met Joanna Hoppenbrouwers te Kalmthout. Of er een verband is met Hoppenbrouwers te Merksem, heb ik niet onderzocht; mogelijk is het louter toeval.)

Jules Frans de Vlam is het jaar na deze overdracht (juli 1884) overleden. Zijn oudste zoon Constant was 27 jaar toen hij het overlijden samen met zijn oom Cornelius op het gemeentehuis van Merksem ging aangeven.

---

Dat Jules met Maria Avonts in het huwelijk is getreden, was wellicht geen toeval. De broers van Maria zaten immers ook in het milieu van wagenmaker-timmerman-smid. Die broers staan trouwens vermeld op de kiezerslijsten van 1894¹³ wonende in dezelfde straten als Jan, Constant en Louis de Vlam:

De ouders van Maria baatten te Merksem een winkel uit:

Maria Avonts is geboren op 9 juni 1830; haar ouders Cornelius Avonts en Anna Peeters waren enkele maanden voordien getrouwd op 11-02-1830. De voorouders van Cornelius (zij waren landbouwers) komen uit Aartselaar. (10km van Edegem). Maria’s zakelijk inzicht in boekhouding en handel in onroerend goed zal ze wellicht van haar vader hebben geleerd die winkelier was in Merksem.. Hij had zijn zaak op Wijk C nr. 173.

Hier is een sprekende foto van onze voormoeder Maria Avonts (als weduwe) met dank aan Julie Buschmann¹⁴:

Maria is 93 jaar geworden. Zij overleed te Merksem op 3-07-1923.

Nog een vermeldenswaardig feit is in de Index Atlas van de buurtwegen te Merksem 1844: hier vinden we in het Dorp de naam “de Caters de Wolf”.

De Antwerpse bankier Petrus Jozef de CATERS¹⁵ (Hoofd van het latere Crédit Lyonnais Belgium, en een tijdlang burgemeester van Berchem) was de zoon van vastgoedinvesteerder Jean Pierre Ernest de Caters (1735 – 1785) en Johanna Marie d’Henssens (*1734-…). Jeanne-Marie d’Henssens is een nakomeling van brouwersdeken van Antwerpen, Petrus Henssens, die op 26-12-1628 de dooppeter was van Sebastianus de Vlam!

In diezelfde atlas van Merksemse buurtwegen van 1844 vinden we ook de naam LEPAIGE, A. Louis (rentenier uit Antwerpen); Louis Antoine Lepaige blijkt de kleinzoon te zijn van dr. François Thomas Lepaige uit Herentals, en dus ook verwant aan Theresia Le Pagie bij de doop in 1733 van het kind van Elisbeth Minion in Tongerlo.

Hoewel op dezelfde lijst ook de naam Bardoul voorkomt (die we al kennen uit Gemert, heeft deze tak (afkomstig uit Frankrijk) geen verwantschap met onze stamboom.

Hoewel deze families elkaar in de loop der eeuwen op hun pad kruisen, is er geen enkele aanwijzing dat ze nog iets met de familie de Vlam gemeen hebben of met elkaar in contact zouden zijn getreden omwille van een historische band.

Bronvermelding: Koninklijke Heemkunde Kring van Merksem

• Bredabaan, levensader van Merksem (Frans Cauberghs, 1978)
• Oude Duivelshoek en omgeving (Frans Cauberghs, publ. na 1986)

1. Tussen Breda en Merksem werd vanaf 1891 een stoomtramlijn ingelegd wat het reizen tussen beide gemeenten sneller maakte. ↩︎
2. Daarna zijn o.a. Deurne en Merksem uiteindelijk districten geworden van de stad Antwerpen, maar met hun eigen districtsburgemeester. ↩︎
3. Wim N. Koningstein heeft een tweede werk verzameld over de Belgische tak De Vlam dat in aantal pagina’s niet moet onderdoen voor de Nederlandse tak de Vlam. ↩︎
4. Interessant om weten dat in het jaar 1844 een kadastrale kaart is opgemaakt te Merksem van de buurtwegen met de toenmalige eigenaars van diverse percelen: enkele namen die we al eerder hebben tegengekomen in enkele eeuwen geschiedenis van de familie de Vlam: DE GRAEF, BARDOUL, LEPAIGE; verder vinden we ook AVONTS, DELLAFAILLE, GEELHAND, BORREWATER,… ↩︎
5. Getuigen op het huwelijk van Maria en Jules: Henricus Avonts, 57 jaar, Joannes Baptista Avonts, 59 jaar, beiden koehouders, Cornelius Josephus Peeters, 59 jaar, plaffoneerder, allen ooms van de contractante wonend te Merksem en Jacobus Avonts, 23 jaar, klerk, broeder van de contractante wonend te Brussel. ↩︎
6. Het is met één van de zonen van Jan dat de Brugse tak zal ontstaan. ↩︎
7. Tussen 1850 en 1860 werd de Kempische Vaart aangelegd die door de Vesten liep waar nu de Ijzerlaan is. ↩︎
8. Felixarchief: Merksem (door bombardement van het gemeentehuis tijdens WO II ontbreken de oudere dossiers (vóór 1931) en vertoont de periode 1931-1942 hiaten) ↩︎
9. Met dank aan Maria Gorissen voor de link tussen de families Hoppenbrouwers. ↩︎
10. In hetzelfde jaar 1884 deed de telefoon zijn intrede voor het brede Belgische publiek, zowat 30 jaar na de telegraaf. ↩︎
11. Anno 2000 ligt de wijk Dam ingesloten tussen viaducten, waterwegen, sporen en een knooppunt. Ze wordt omringd door een grootschalige transportinfrastructuur. ↩︎
12. De militaire servituden van die tijd vereisten dat alle gebouwen in de buurt van de Vestingwerken in hout moesten worden geconstrueerd om snel afgebroken te kunnen worden in tijden van oorlogsdreiging. ↩︎
13. België was tot diep in de 19e eeuw een elitair politiek regime. Tot en met de jaren 1870 overschreed het aantal kiesgerechtigden voor de parlementaire verkiezingen de kaap van honderdduizend niet (1,8 % van de bevolking). In 1883 waren er daarentegen voor de gemeenteraadsverkiezingen reeds een half miljoen stemgerechtigden. Het gemeentelijk kiezerskorps nam toen immers in omvang toe daar de te betalen belasting verlaagd werd en het capacitair stemrecht van 1830 werd hersteld. Het capacitair stemrecht van 1883 was beduidend minder elitair dan in 1830: personen die een diploma middelbaar onderwijs hadden, kregen ook inspraak. Zij die een diploma lager onderwijs hadden kregen slechts stemrecht op gemeentelijk vlak na een succesvol kiesexamen. [Bron: Myria.be] ↩︎
14. (geplaatst op geni.com) Julie Buschmann is een nazate van Josephine Catherina de Vlam en Johannes Adrianus van Dijk. Julie heeft aan het werk van Wim N. Koningstein al een belangrijke bijdrage geleverd. ↩︎
15. Vader van de autoracer en piloot Baron Pierre de Caters. ↩︎