Wie was Digna Pauwels?

Al sinds 2017 kennen we de huwelijksakte van Michiel en Digenken. Haar naam Digenken klinkt nogal vreemd, maar kwam veel voor; uiteindelijk zal de naam verworden tot Digna, die we voor de gemakkelijkheid verder zullen gebruiken. Waar nodig hou ik het op de originele naam.

Akten

Uit de akten halen we volgende feiten:

• huwelijksakte Michiel en Digenken Pauwels

02-05-1628 Sint-Walburgakerk Antwerpen¹
fol. 45 solem.
Michiel Vlamme
Digenken Pauels
nri
Severijn Pauels
Gijsbrecht de Buijsscher

uitleg:
Michiel Vlamme en Digna Pauwels werden ingeschreven in het trouwboek van de Sint-Walburgakerk van Antwerpen op blad 45.
Solem(nizatum) = trouwen
nri = nostri = uit onze parochie
getuigen: Severinus Pauwels en Gijsbrecht de Buijsscher.

Digna wordt in de verschillende akten, die met zekerheid over dezelfde personen gaat, verschillend neergeschreven. Digenken is misschien de oorspronkelijke naam, net als Dimphna of Dymphna of Dimpna, maar Digna ligt gemakkelijker in de uitspraak.

Van de getuige Gijsbrecht de Buijscher ontbreekt nog elk aanknopingspunt; de andere getuige Severinus Pauwels werd in geen enkele parochie teruggevonden binnen of net buiten Antwerpen. Het is pas bij onderzoek van de DTB van Tongerlo, dat we op de naam Severinus Pauwels stootten. We weten al dat Digna in tijden van een pestepidemie naar Tongerlo bij familie ging om daar te bevallen van een (levenloos) kind.

Severinus Pauwels vinden we terug in de meetboeken van Tongerlo alsook in een doopakte van zijn zoon Michael op 15 augustus 1612.

Hij was nog net niet meerderjarig en hij had een kind verwekt ‘in onkuisheid’ bij de weduwe Martina Martens, met wie hij na de doop in het huwelijk is getreden. Doopgetuigen waren Michael de Clerck en Elisabeth Soels.

Dat Severinus uit Tongerlo komt, wil nog niet betekenen dat ook Digna in Tongerlo geboren is; in de DTB is daar alvast niets gevonden. Dat Digna bij haar huwelijk wordt aangemerkt als zijn “uit onze parochie”, wil nog niet zeggen dat ze daar is gedoopt (geboren).
Mogelijk woonden zij (met hun ouders) tijdelijk in de Sint-Walburgapaochie wegens onzekere tijden en militaire maneuvers in Borgerhout en Deurne.

Stel dat zij wel in de St Walburgaparochie is geboren?
De DTB van de Sint-Walburgaparochie leverde alvast volgende data op: Dympna Pauwels 24-02-1576 en Dijmpna Pauwels 27-07-1588. Deze laatste is de dochter van capteyn Herman Pauwels en Neeltken Frans. Nochtans zouden we verwachten dat de namen van de grootouders zouden voorleven in de kleinkinderen, maar dat was hier niet het geval; nochtans is dit wel mogelijk als beide grootouders reeds een tijd overleden zijn, en soms wanneer het een tweede huwelijk betreft voor de betrokkenen, geven zij eigen namen aan hun kinderen.
De doopakten van de St Fredegandusparochie van heerlijkheid Deurne leverden alvast niets op.

De ouders van Digna

Vanwege haar huwelijksakte zou men er van kunnen uitgaan dat als de akte vermeldde: “uit onze parochie”, dat de betrokkenen daar dan ook geboren zijn. Maar van alle doopakten in de Sint-Walburgaparochie was er slechts één die in aanmerking kwam: Dimphna Pauwels, dochter van Pasquier (Passchier) Pauwels en Maria Merckx. Over dit koppel is er enkel een huwelijksakte gevonden in de Sint-Jacobskerk, in januari 1607.

Van Pasquier en Maria speelt het vermoeden dat het een landbouwersfamilie betrof met oorsprong in Tongerloo. Blijkens DTB-boeken van de betrokken parochies waren er zowel in Deurne als in Tongerlo veel Pauwels (meestal landbouwers) terug te vinden.

Ook de kadastrale leggers die gebaseerd zijn op de volkstelling van 1585 (tijdens het Beleg van Antwerpen) bracht weinig zoden aan de dijk. Dus werd het tijd om andere elementen van de akte onder de loep te nemen.

Wat met Severijn Pauwels?
Deze Severijn (doopnaam: Severinus) was afkomstig uit Tongerlo. Hij is minstens twee maal getrouwd. Was Digna in 1638 aanvankelijk niet naar familie in Tongerlo getrokken om daar te bevallen van haar jongste kind? Zou Digna misschien uit Tongerlo afkomstig zijn?
Om zeker te zijn dienen we te beschikken over de doopakten van Tongerlo ca. 1600. Die zijn volledig doorgespit: geen Digna Pauwels (of alle naamsvarianten) te vinden, maar het meest interessante doopregister tussen 1560 en 1598 uit de parochiekerk, dat nog vermeld wordt in een inventaris van 1779 (Franse Tijd), is na dat jaar verloren gegaan. Momenteel worden losse bundels met extracten van dat doopregister die in de archieven van de abdij teruggevonden zijn, onderzocht en getranscribeerd (omzetten naar voor ons leesbare en begrijpelijke taal). Hopelijk vinden we een spoor naar zowel Severinus als zijn dochter of nichtje Dimphna-Digna-Digenken.
Wat wel interessant is, is dat in een kerkelijk register een zekere Digne Pauwels voor de Heer prelaat en de zeven schepenen moest verschijnen en een boete ontving omdat ze haar kinderen de schapen heeft laten wassen op een zondagse rustdag. Dit was in 1641, wat perfect overeenkomt met de leeftijd van onze Digna Pauwels.

Van Severinus weten we al dat hij twee maal is getrouwd (de eerste keer had hij een kind met een weduwe; toen was Severinus nog wettelijk minderjarig (naar 16e eeuwse norm); het is mogelijk dat Severinus een broer was van Digna, die op haar huwelijk is komen getuigen. Dit zou dan ook bevestigen dat Digna Pauwels uit de heerlijkheid Tongerlo afkomstig is. Uit de archieven van de abdij van Tongerloo weten we alvast dat Severijn de man is van Martina Mertens. En eigenaar van 180 roeden of 2600m² land, wat een peulschil in vergelijking met de gronden, beheerd door de families Verleuffel.

Wie waren dan de ouders van Digna? Gezien de doopakten van Tongerlo tussen 1560 en 1598 verdwenen zijn, weten we dus niet of haar naam in de akten voorkomt, en weten we dus ook niet of en wie haar ouders zijn, want ook hun doopakten zouden in diezelfde registers moeten voorkomen. De begraafakten kunnen hier echter weinig of geen uitsluitsel geven.

Indien blijkt dat Digna inderdaad uit Tongerlo afkomstig is, dan zou dit ook een met grote zekerheid, verklaren hoe het komt dat Sebastianus, na de dood van zijn ouders, toen hij nog 11 jaar was, uiteindelijk in Tongerlo is terecht gekomen. Hij werd dan mogelijk grootgebracht bij de familie van zijn moeder.
Maar zou dat ook gelden voor zijn zussen Elizabeth en Maria? Uiteindelijk zou Maria trouwen in Deurne, waar het gezin bij het overlijden van Michiel en Digna woonde.
Werd het gezin gescheiden en ‘verdeeld’ over familie van Michiel (in Deurne) en van Digna (in Tongerlo).
Elizabeth werd ‘dienstmaerte’ (bediende) bij een kanunnik van de abdij van Tongerlo (een neef van de vorige prelaat) in zijn parochie in Wijnegem. Dus ook zij was mogelijk in Tongerlo opgenomen in de familie van Digna, dus logischerwijze zou dat ook voor Maria gelden, ook gezien de band tussen de familieleden ook later sterk bleef.
Heeft een broer of neef, Hubertus, van Joanna vander Heyden, vrouw van de peter van Sebastianus, Peter Henssens, na de dood van de ouders van Michiel geholpen om de kinderen in Tongerlo onder te brenegn, eventueel bij familie van Digna Pauwels, waar ook Severinus Pauwels, vermoedelijke broer van Digna, woonde? Hubertus vander Heyden werd gedurende decennia de schoolmeester van Tongerlo.

1. In de zelfde maand mei werd schilder Peter Paul Rubens belast met een opdracht van aartshertogin Isabella, op aansturen door koning Filips II, om een vredesverdrag met Engeland voor te bereiden. ↩︎